In memoriam Wies van Moorsel (1935-2024)
Kunsthistorica en feministe Wies van Moorsel is 27 juli 2024 op 88-jarige leeftijd overleden. Zij zette zich haar hele leven in voor het verbeteren van de positie van vrouwen in de kunst en architectuur. Zij was een van de initiators van Vrouwen Bouwen Wonen. Ellen van Kessel en Marga Kuperus schreven een in memoriam.
Wij leerden Wies in 1981 kennen tijdens onze studie kunstgeschiedenis. Toen wij op het werk van vrouwelijke architecten in Nederland wilden afstuderen, bleek onze professor aan de VU daar geen heil in te zien. Wies was toen werkzaam aan de UvA en deed onderzoek naar Vrouwen en Wonen. Zij wilde ons graag helpen als kritische meedenker en meelezer. Maar daar wilde de professor niet aan meewerken, dus studeerden we toch af op de VU met onze doctoraalscriptie over werk en leven van vrouwelijke bouwkundig ingenieurs in Nederland: Vrouwen in de bouw, wat doen jullie nou? . Wies werkte mee aan de tentoonstelling daarover bij cultureel vrouwencentrum Amazone: Van Boschplan tot Bijlmerbajes.
Vrouwen Bouwen Wonen
Enkele jaren later, in november 1983 vond in Rotterdam het landelijke congres van Vrouwen Bouwen Wonen plaats, waarvan Wies één van de initiators was. Wij besloten ter plekke met enkele andere actieve vrouwen een lokaal netwerk in Amsterdam op te zetten. We richtten een stichting op, vroegen subsidie aan bij de gemeente Amsterdam en vormden samen met Coos Huijsman, Jacqueline Kuhn en Judith de Jong het bestuur.
Wies was penningmeester. In het bestuur had ze een enthousiasmerende en kritische houding. We voerden in onze ruimte aan de Tweede Van der Helststraat verhitte discussies over theorie versus praktijk, het belang van een actiegerichte houding, bewonersparticipatie, etc. Wies schreef veelvuldig in ons Bulletin en nam ondanks haar drukke baan en gezin actief deel aan onze maandelijkse netwerkbijeenkomsten.
Wies was een netwerker pus sang. Voor haar waren de onafhankelijke positie, de niet-hiërarchische, flexibele organisatievorm en de samenwerking vanuit diverse, soms tegenstrijdige invalshoeken de bindende elementen van het netwerk. Die verdedigde ze op de haar eigen stevige, vasthoudende wijze.
Building Herstories
Wies bleef actief in het netwerk ook toen zij na tien jaar uit het bestuur ging. Wies zei zelf in de vorig jaar opgenomen Docs-podcast Vrouwen die Bouwen, dat het netwerk een belangrijk deel van haar leven heeft ingenomen. Zij constateerde dat vrouwelijke architecten eind jaren tachtig nog altijd een marginale rol in het publieke discours speelden, rolmodellen ontbraken en hun werk niet goed gearchiveerd of gedocumenteerd was. Daarom schreef Wies met Marga – namens het netwerk VBW – een brandbrief aan het toen net opgerichte Nieuwe Instituut in Rotterdam. Daarin stond dat zij verheugd waren met dit initiatief, maar teleurgesteld dat vrouwen niet voorkwamen in de programmering, tentoonstellingen, archief en ook ondervertegenwoordigd waren bij het personeel. Een gesprek met toenmalig directeur Adri van Duijvestein hielp ook niet. Pas dertig jaar later op 7 maart 2024 tijdens de bijeenkomst Building Herstories kregen Wies en Marga eindelijk een positief antwoord op hun brief, dat HNI nu wel gelijke aandacht heeft voor vrouwen in haar collectie en programmering.
Goed Wonen
Naast feministisch activiste (Wies stond bijvoorbeeld aan de wieg van Wij Vrouwen Eisen) was zij ook als wetenschapper/ kunsthistorica actief. Wies promoveerde in 1992 op Contact en controle, over het vrouwbeeld bij de stichting Goed Wonen en ontleedde zorgvuldig het traditionele beeld en rolopvatting van deze stichting. In 1984 maakten Wies en Marga over dit onderwerp al de tentoonstelling Oost West, thuis kan beter, wederom bij Stichting Amazone.
Daarnaast schreef zij over het leven en werk van het architectenechtpaar Luzia Hartsuyker-Curjel en Enrico Hartsuyker, en van interieurarchitect en woonpedagoog Cora Nicolai-Chaillet.
Nelly van Doesburg
Haar biografie over haar tante Nelly van Doesburg verscheen in 2000: Nelly van Doesburg, 1899-1975: de doorsnee is mij niet genoeg. Nelly was de vrouw van De Stijl-kunstenaar Theo van Doesburg. Samen met Nelly zorgde Wies ervoor dat het archief van Van Doesburg geordend werd. Na het overlijden van Nelly in 1975 erfde Van Moorsel de nalatenschap van Theo van Doesburg, waaronder schilderijen, tekeningen, prenten, ontwerptekeningen, meubels, boeken, correspondentie en ook het woonhuis van de kunstenaar en zijn vrouw in Meudon. In 1981 schonk ze de complete collectie aan de Nederlandse staat. De architectuurontwerpen van Van Doesburg werden in 1988 overgedragen aan het Nederlands Architectuurinstituut en ze bevinden zich nu in de Rijkscollectie in beheer van het Nieuwe Instituut. De nabij Parijs gelegen atelierwoning in Meudon was ook onderdeel van deze schenking, wel met de voorwaarde dat deze als kunstenaarsresidentie zou worden gebruikt. Dat gebeurt tot op heden.
Nieuwe ontwikkelingen
Ondanks haar broze gezondheid bleef Wies actief, ook in haar laatste jaren. Ze bezocht dit jaar nog een VBW-bijeenkomst over de huisvesting van alleenwonende werkende vrouwen en was ook op 8 maart bij de opening van de tentoonstelling Vrouwen van het AUP in het Van Eesterenmuseum.
Wij hebben daarnaast met Wies vele privé uitstapjes gemaakt: wandelingen door het Vondelpark, tentoonstellingen in het Stedelijk Museum en vorig jaar nog naar de tentoonstelling over Liesbeth van de Pol in Almere. In haar appartement aan de PC Hooftstraat kwamen we vaak voor koffie of lunch (en één keer per jaar om asperges te eten), maar vooral voor diepgaande gesprekken over alle aspecten van het leven. Wat Wies ook zo bijzonder maakte was dat zij altijd meeging met haar tijd, grote belangstelling bleef houden voor nieuwe ontwikkelingen en daar ook een gedegen mening over had.
Wies dankjewel voor alles, we gaan je enorm missen.
Ellen van Kessel en Marga Kuperus